Tu pisała się historia…

Oficjalna siedziba biskupów i arcybiskupów ołomunieckich, miejsce, przez które przewijała się historia, budowla, w której murach gościło wiele ważnych osobistości – tym właśnie jest Pałac Arcybiskupi w Ołomuńcu, wybitny przykład barokowej architektury pałacowej na Morawach.

Pierwotny pałac renesansowy zaczął wznosić biskup Stanisław Thurzo na początku XVI wieku, a dzieło budowy kontynuowali jego następcy. Niestety wojna trzydziestoletnia oraz pożar w 1661 r. poważnie uszkodziły budynek. W latach 1664–1669 na polecenie bpa Karola II von Liechtensteina-Castelcorna rezydencję przebudowano w stylu barokowym, przy okazji znacznie ją rozbudowując. Swój obecny wygląd gmach uzyskał podczas odbudowy po pożarze na początku XX wieku.

Dwukondygnacyjny budynek z bogato zdobioną neobarokową fasadą i trzema barokowymi portalami usytuowany jest wokół dwóch dziedzińców zamkniętych. Na pierwszym piętrze pałacu zachowało się kilka sal reprezentacyjnych z bogatą dekoracją w stylu rokokowym, empirowym i neobarokowym oraz meble z epoki.

To właśnie te pomieszczenia były świadkami wielu ważnych wydarzeń historycznych – w 1805 r. spotkali się tu przed bitwą pod Austerlitz car Rosji Aleksander i cesarz Austrii Franciszek, w 1848 r. abdykował tu cesarz Austrii Ferdynand I Habsburg, a na tron wstąpił jego bratanek Franciszek Józef I, zaś w 1850 r. w pałacu zawarto ważny traktat pokojowy pomiędzy Austrią i Prusami, tzw. punktację ołomuniecką.

Sale reprezentacyjne gościły również wiele innych zacnych osobistości, m.in. cesarzową Marię Teresę, arcybiskupa Paryża Jeana Verdiera, papieża św. Jana Pawła II oraz prezydentów T. G. Masaryka, Edvarda Beneša, Václava Havla i jego następców. Sale te stanowią jednocześnie główną część trasy zwiedzania, która oprócz nich obejmuje też salę do wystaw krótkoterminowych.

Ponad pięciusetletnia tradycja

Biskupstwo ołomunieckie powstało w 1063 r. w rezultacie oficjalnego odnowienia biskupstwa morawskiego (później archidiecezji morawsko-panońskiej) założonego przez św. Metodego w 869 r. W 1777 r. biskupstwo ołomunieckie zostało podniesione do rangi arcybiskupstwa. W tym kontekście archidiecezja ołomuniecka jest najstarszą istniejącą instytucją w Republice Czeskiej.

Starsza rezydencja biskupów ołomunieckich

Biorąc pod uwagę fakt utworzenia (odnowienia) biskupstwa ołomunieckiego w połowie XI wieku, należy również założyć istnienie pierwszej siedziby biskupów ołomunieckich. Zdaniem historyków mogła ona znajdować się w pobliżu dawnego kościoła katedralnego pw. św. Piotra. Oba obiekty, mimo iż do tej pory nie udało się ich zlokalizować archeologicznie, znajdowały się w pobliżu dzisiejszego Pałacu Arcybiskupiego na terenie tzw. przedzamcza.W latach 30. XII wieku bp Henryk Zdik przeniósł swoją siedzibę do romańskiego pałacu, który wyrósł w sąsiedztwie dopiero co ukończonej świątyni katedralnej pw. św. Wacława w obrębie tzw. zamku ołomunieckiego. Kompleks zamkowy obejmował, oprócz katedry i pałacu biskupiego, dom kapituły, krużganek i skryptorium. Również korpus pałacu, zachowany do dzisiejszych czasów, świadczy o zupełnie wyjątkowej, niespotykanej nigdzie indziej na terenie Republiki Czeskiej, jakości architektonicznej kompleksu. Obecnie obiekt ten jest częścią Muzeum Archidiecezjalnego w Ołomuńcu.Trzecią siedzibą biskupów był budynek wybudowany przez bpa Roberta na początku XIII wieku. Budowę nowej siedziby rozpoczęto prawdopodobnie po pożarze zamku ołomunieckiego, który miał miejsce w 1204 r. Obiekt był usytuowany na północno-wschodniej stronie kompleksu kościelnego i został wybudowany w przejściowym stylu romańsko-gotyckim. Na temat jego rzeczywistego wyglądu i wielkości nie wiadomo niemal nic, nie licząc kilku elementów architektonicznych, które zachowały się na terenie dzisiejszego kompleksu katedralnego. Po wybudowaniu nowego domu biskupiego romański pałac bpa Zdika służył jako szkoła katedralna.

Dzisiejszy Pałac Arcybiskupi

Kanonicy ołomunieccy, mieszkający początkowo w domu kapituły obok katedry, na początku XIII wieku rozpoczęli budowę własnej rezydencji w obrębie tzw. przedzamcza. Na początku XVI wieku na ten sam krok zdecydowali się również biskupi ołomunieccy, prawdopodobnie w związku z planowaną rozbudową katedry św. Wacława. Budowę nowej rezydencji biskupiej w stylu renesansowym w miejscu znajdującym się w centralnej części dzisiejszego pałacu arcybiskupiego zainicjował w 1516 r. bp Stanisław Thurzo, a jego dzieło kontynuował bp Jan XIII Dubravius, który dokończył budowę. Według dostępnych źródeł był to dwukondygnacyjny, prawdopodobnie czteroskrzydłowy budynek (istnienie północnego skrzydła nie zostało jak dotąd jednoznacznie udowodnione) wokół prostokątnego dziedzińca, zajmujący około 1/3 dzisiejszej powierzchni pałacu arcybiskupiego. Elewacje zewnętrzne zdobiło sgraffito, zaś elewacje dziedzińca pokryte były jasnym tynkiem bez wyraźnych zdobień. Parter skrzydła zachodniego od strony dziedzińca został opatrzony arkadami.

Przebudowa barokowa

Renesansowy pałac uległ zniszczeniu podczas wojny trzydziestoletniej, a następnie podczas pożaru w 1661 r. Z tego powodu biskup Karol von Liechtenstein-Castelcorno (1664–1695) rozpoczął rozległą przebudowę i znaczną rozbudowę rezydencji biskupiej. Budowa według planów przygotowanych przez cesarskiego architekta Filiberta Luchesego miała miejsce w latach 1664–1669. Od 1666 r. (tj. po śmierci Luchesego) kierował nią inny cesarski architekt Giovanni Pietro Tencalla. Pierwotny pałac renesansowy został rozbudowany o dodatkowe skrzydła na dwóch sąsiednich parcelach, a całość uzyskała jednolity, wczesnobarokowy wygląd, który w głównych rysach zachował się do dziś. Oryginalna barokowa dekoracja pałacu jest dziełem pracowni sztukatorskiej Baldassarego Fontany oraz malarzy Innocenza Christofora Montiego i Carpofora Tencally.

Ostatnie przebudowy

Mniejszych zmian w układzie wewnętrznym obiektu dokonano w połowie XIX wieku na podstawie projektu architekta Antonína Archego. Większa przebudowa miała miejsce po pożarze w 1904 r., kiedy to większość pomieszczeń drugiego piętra została przebudowana w stylu neobarokowym. Również wtedy swój obecny wygląd uzyskała główna fasada pałacu – środkową część fasady podwyższono i dobudowano do niej szczyt z zegarem i posągiem św. Wacława oraz wieżyczkę na kalenicy dachu. Autorem przebudowy był architekt Vladimír Fišer.

Na przestrzeni wieków zmieniał się również wystrój pałacu, w związku z czym dziś w pałacowych wnętrzach możemy odnaleźć elementy reprezentujące niemal wszystkie style architektoniczne i artystyczne, od fragmentów fresków renesansowych aż po malowidła z pierwszej połowy XX wieku.