Ponad pięciusetletnia tradycja
Biskupstwo ołomunieckie powstało w 1063 r. w rezultacie oficjalnego odnowienia biskupstwa morawskiego (później archidiecezji morawsko-panońskiej) założonego przez św. Metodego w 869 r. W 1777 r. biskupstwo ołomunieckie zostało podniesione do rangi arcybiskupstwa. W tym kontekście archidiecezja ołomuniecka jest najstarszą istniejącą instytucją w Republice Czeskiej.
Starsza rezydencja biskupów ołomunieckich
Biorąc pod uwagę fakt utworzenia (odnowienia) biskupstwa ołomunieckiego w połowie XI wieku, należy również założyć istnienie pierwszej siedziby biskupów ołomunieckich. Zdaniem historyków mogła ona znajdować się w pobliżu dawnego kościoła katedralnego pw. św. Piotra. Oba obiekty, mimo iż do tej pory nie udało się ich zlokalizować archeologicznie, znajdowały się w pobliżu dzisiejszego Pałacu Arcybiskupiego na terenie tzw. przedzamcza.W latach 30. XII wieku bp Henryk Zdik przeniósł swoją siedzibę do romańskiego pałacu, który wyrósł w sąsiedztwie dopiero co ukończonej świątyni katedralnej pw. św. Wacława w obrębie tzw. zamku ołomunieckiego. Kompleks zamkowy obejmował, oprócz katedry i pałacu biskupiego, dom kapituły, krużganek i skryptorium. Również korpus pałacu, zachowany do dzisiejszych czasów, świadczy o zupełnie wyjątkowej, niespotykanej nigdzie indziej na terenie Republiki Czeskiej, jakości architektonicznej kompleksu. Obecnie obiekt ten jest częścią Muzeum Archidiecezjalnego w Ołomuńcu.Trzecią siedzibą biskupów był budynek wybudowany przez bpa Roberta na początku XIII wieku. Budowę nowej siedziby rozpoczęto prawdopodobnie po pożarze zamku ołomunieckiego, który miał miejsce w 1204 r. Obiekt był usytuowany na północno-wschodniej stronie kompleksu kościelnego i został wybudowany w przejściowym stylu romańsko-gotyckim. Na temat jego rzeczywistego wyglądu i wielkości nie wiadomo niemal nic, nie licząc kilku elementów architektonicznych, które zachowały się na terenie dzisiejszego kompleksu katedralnego. Po wybudowaniu nowego domu biskupiego romański pałac bpa Zdika służył jako szkoła katedralna.
Dzisiejszy Pałac Arcybiskupi
Kanonicy ołomunieccy, mieszkający początkowo w domu kapituły obok katedry, na początku XIII wieku rozpoczęli budowę własnej rezydencji w obrębie tzw. przedzamcza. Na początku XVI wieku na ten sam krok zdecydowali się również biskupi ołomunieccy, prawdopodobnie w związku z planowaną rozbudową katedry św. Wacława. Budowę nowej rezydencji biskupiej w stylu renesansowym w miejscu znajdującym się w centralnej części dzisiejszego pałacu arcybiskupiego zainicjował w 1516 r. bp Stanisław Thurzo, a jego dzieło kontynuował bp Jan XIII Dubravius, który dokończył budowę. Według dostępnych źródeł był to dwukondygnacyjny, prawdopodobnie czteroskrzydłowy budynek (istnienie północnego skrzydła nie zostało jak dotąd jednoznacznie udowodnione) wokół prostokątnego dziedzińca, zajmujący około 1/3 dzisiejszej powierzchni pałacu arcybiskupiego. Elewacje zewnętrzne zdobiło sgraffito, zaś elewacje dziedzińca pokryte były jasnym tynkiem bez wyraźnych zdobień. Parter skrzydła zachodniego od strony dziedzińca został opatrzony arkadami.
Przebudowa barokowa
Renesansowy pałac uległ zniszczeniu podczas wojny trzydziestoletniej, a następnie podczas pożaru w 1661 r. Z tego powodu biskup Karol von Liechtenstein-Castelcorno (1664–1695) rozpoczął rozległą przebudowę i znaczną rozbudowę rezydencji biskupiej. Budowa według planów przygotowanych przez cesarskiego architekta Filiberta Luchesego miała miejsce w latach 1664–1669. Od 1666 r. (tj. po śmierci Luchesego) kierował nią inny cesarski architekt Giovanni Pietro Tencalla. Pierwotny pałac renesansowy został rozbudowany o dodatkowe skrzydła na dwóch sąsiednich parcelach, a całość uzyskała jednolity, wczesnobarokowy wygląd, który w głównych rysach zachował się do dziś. Oryginalna barokowa dekoracja pałacu jest dziełem pracowni sztukatorskiej Baldassarego Fontany oraz malarzy Innocenza Christofora Montiego i Carpofora Tencally.
Ostatnie przebudowy
Mniejszych zmian w układzie wewnętrznym obiektu dokonano w połowie XIX wieku na podstawie projektu architekta Antonína Archego. Większa przebudowa miała miejsce po pożarze w 1904 r., kiedy to większość pomieszczeń drugiego piętra została przebudowana w stylu neobarokowym. Również wtedy swój obecny wygląd uzyskała główna fasada pałacu – środkową część fasady podwyższono i dobudowano do niej szczyt z zegarem i posągiem św. Wacława oraz wieżyczkę na kalenicy dachu. Autorem przebudowy był architekt Vladimír Fišer.
Na przestrzeni wieków zmieniał się również wystrój pałacu, w związku z czym dziś w pałacowych wnętrzach możemy odnaleźć elementy reprezentujące niemal wszystkie style architektoniczne i artystyczne, od fragmentów fresków renesansowych aż po malowidła z pierwszej połowy XX wieku.